نقش استرس در بیماریهای قلبی
فهم رابطه بين استرس و بيماری های قلبی عروقی آسان نيست. آيا يك اختلال خلق و خو و رفتاری در كار است؟ آيا استرس باعث افزايش فشار خون مي شود؟ آيا استرس ميتواند حمله قلبي را موجب شود؟ در اين موارد عقايد مختلفی وجود دارد ولی تحقيقات نشان داده است كه استرس در بسياری از بيماری های قلبی عروقی نقش بازی می كند.
درحقيقت دو نوع فاكتور خطرناك برای قلب وجود دارد.
1. عوامل خطر قابل تغيير مانند افزايش كلسترول چاقی، افزايش فشار خون، مصرف دخانيات، ميزان فعاليت بدنی و استرس زياد كه اين آخری مي تواند باعث افزايش فشار خون و ضربانات قلب شود و در نتيجه كار قلب را سخت تر كند.
2. عوامل خطر غير قابل تغيير مانند ارث، جنس ( مردان بيشتر از زنان در معرض خطر بيماریهای قلبی هستند )، سن و ديابت
ناگفته نماند 50 درصد افرادی كه دچار حمله قلبی مي شوند، 2 ساعت پس از شروع علايم فوت مي كنند. در مورد استرس بايد خاطر نشان ساخت، استرس های روانی مانند اضطراب و هيجان مي توانند تغييراتی را در بدن ايجاد كنند كه منجر به برخی اختلالات در فونكسيون اعضاء بدن گردد، مانند تاثير روي سيستم قلبی عروقی كه در اين مورد ثابت شده است كه اين عامل می تواند در برخی افراد در ابتلاء به بيماری قلب، افزايش كلسترول و ساير خطرات قلبی كمك كند.
رابطه بين استرس و بيماري هاي قلبی از مدت ها قبل شناخته شده است. اکثرا موافقند كه استرس يك ريسك فاكتور برای بيماری های عروق كرونر و در نتيجه انفاركتوس حاد ميوكارد مي باشد. به طور كلی پيشرفت تكنولوژی و زندگي مدرن امروزی موجب تغييراتی در روش زندگی و شرايط اجتماعی وابسته به افزايش اختلالات استرسی و بيماری های قلبی ـ عروقی گشته است. درست است كه پيشرفت تكنولوژی برای تشخيص و درمان و همچنيين تغييرات در فاكتورهای خطرناك بيماری های عروق كرونر می تواند بيماری و مرگ و مير قلبی را كاهش دهد.
لذا مرگ و مير بيماری های عروق كرونر با تظاهرات سندرم حاد عروق هنوز علت اصلی مرگ هم در كشورهای توسعه يافته و هم در حال توسعه مي باشد. استرس های روانی علاوه بر اين كه يك فاكتور خطرناك براي كرونر است مي تواند موجب انفاركتوس حاد ميوكارد، تاخير در بهبود بيماری و عوارض آن در طول درمان و نگهداری بيمار گردد. استرس حتی در افراد سالم مي تواند موجب ايسكمي قلب گردد ولی در بيماران با اختلالات عروق كرونر اين عمل شديدتر است. اغلب اوقات اين ايسكمی مي تواند بدون علامت پيشرفت كننده ( ايسكمی ساكت ) و يا به صورت تغييرات غير طبيعی در الكتروكارديوگرام (ECG) ظاهر شود. اگرچه توسط سنتی گرافی می توان برخی از ايسكمی هايی را كه موجب آريتمی قلبی می شوند نشان داد. حجم ضربه ای قلب ( Ejection Fraction ) نيز به توسط استرس كاهش مي يابد كه اين تغيير را مي توان به توسط واسكولوگرافی مشخص كرد.
مكانيسم ايسكمی قلبی ناشی از استرس به توسط محققين زيادی مورد مطالعه قرار گرفته است. آن ها ثابت كردند كه استرس های هيجانی موجب كاهش جريان خون كرونر مي شود. همچنين در افراد مبتلا به تنگی خفيف عروق كرونر ، استرس از راه افزايش تنوس وازوموتور منجر به اسپاسم عروق كرونر ودر نتيجه يك عامل مستعد كننده برای توسعه انفاركتوس ميوكارد حاد مي باشد.
1 - استرس همراه با هيپرونتيلاسيون و آلكالوز تنفسی می تواند ايسكمی ميوكارد را باعث شده و حتی در برخی بيماران با اختلال عروق كرونر به انفاركتوس ميوكارد حاد منجر گردد. استرس قادر به افزايش تعداد پلاكت ها، تجمع و چسبندگی آن ها بوده كه اين عمل در افراد با بيماری عروق كرونر بيشتر قابل مشاهده است.
2- در آزمايشات تجربی ديگر نيز ثابت كردند كه استرس های هيجانی مي تواند منجر به ميكروترومبوز در عروق كوچك گردد.
مكانيسم اثر استرس در قلب:
استرس را به دو نوع تقسيم مي كنند
- استرس فيزيكی
- استرس هيجانی
استرس فيزيكی برای افرادی كه بيماری كرونر قلبی دارند زيان آور است زيرا فعاليت های فيزيكی شديد نيازميوكارد را به اكسيژن زياد كرده و قلب بايد انرژی زيادی را مصرف كند لذا اين نوع استرس را در بيماران قلبی استرس نوع بد به حساب مي آورند ولی در افراد با قلب طبيعي تمرينات بدنی و استرس فيزيكی مفيد و نوع خوب ناميده مي شود، زيرا همانطوریكه می دانيم ورزش موجب كاهش كلسترول، افزايش HDL، تنظيم فشار خون، كاهش وزن و غيره می گردد.
استرس هيجانی (Emotional) بيشتر مردم عقيده دارند اين نوع استرس برای قلب زيان آور است. در حقيقت هم همينطور است زيرا استرس زياد موجب افزايش ترشح آدرنالين شده و غلظت آن در خون بالا مي رود و در نتيجه مي تواند باعث لخته خون گردد كه اين يك فاكتور خطرناك برای ايجاد حمله قلبی مي باشد. عده ای ديگر از محققين پيشنهاد كرده اند كه استرس موجب بالا رفتن هوموسيستئين ( يك آمينو اسيد شناخته شده است كه عامل خطر سازی برای عروق كرونر می باشد ) سرم شده و از اين راه قلب را رنجور می سازد. در برخی گزارشات ديگر آمده است كه استرس ممكن است مستقيما روی عروق كرونر تاثير گذاشته و منجر به حمله قلب گردد. به هر حال از نظر پاتوفيريولوژی و پسيكوفارماكولوژی تاييد كرده اند كه در طول استرس كاتكولامين ،كورتيزول و تنوی سمپاتيك افزايش مي يابد و در نتيجه موجب كاهش پتاسسيم قلب مخصوصا در ميوكارد می شود كه بدين ترتيب آستانه تحريك الكتريكی ميوكارد را پايين آورده و توسعه آريتمی را تسهيل مي كند. اين مكانيسم هم در انسان و هم در حيوانات به اثبات رسيده است. در برخی گروه ها حتی تنوس عصب واگ تضعيف شده كه اين عمل با افزايش خطر آريتمی و مرگ ناگهانی همراه است. در يك آزمايش بالينی كه توسط Mc Cance و همكارانش انجام گرفت نشان داده شد كه در افراد با بيماری عروق كرونر با تجويز مقادير فيزيولوژيك آدرنالين ممكن است انفاركتوس ميوكارد و آريتمی اتفاق افتد ولی در افراد شاهد بر خلاف آن بوده است.
3 - مطالعات اپيدميولوژيك
چندين مطالعه آماری و بالينی نشان دادند كه استرس می تواند ميزان مرگ و مير مربوط به انفاركتوس ميوكارد حاد را افزايش دهد.
از هر 7 نفر امريكايی بالغ كه دچار حمله قلبی می شوند يك نفر دچار استرس می باشد.
استرس طولانی مدت و مزمن باعث افزايش فشار خون به همراه بالا رفتن كلسترول می شود استرس می تواند موجب آزاد شدن هورمون هايی شود كه توليد لخته خون را در بدن تسهيل كند. كافئين و دخانيات می توانند در هر دقيقه 14 بار ضربان قلب را افزايش دهند ولی اگر همراه با استرس مصرف شوند اين افزايش به 38 بار در دقيقه می رسد.
يك فرد سيگاری در شبانه روز ضربان قلبش 20160 بار بيشتر از يك فرد عادی می زند. ولي اگر اين فرد سيگاری دچار استرس هم بشود اين رقم به 54130 ضربه مي رسد. ميزان استرس در مردان كارگر 27/0 در ميليون است در حالی كه در زنان كارگر اين رقم به 49/0 در ميليون مي رسد. عواملی مانند سابقه فاميلی ، سن كمتر از 45 سال و كارمند بودن می توانند در ايجاد استرس دخالت داشته باشند. نسبت توسعه عوارضی كه در بيماران با انفاركتوس حاد ميوكارد (AMI) اتفاق مي افتد در افرادی كه دچار استرس باشند به طور مشخص بالاتر از آن هايی است كه فاقد استرس می باشند.
استرس و حمله قلبی
استرس مي تواند موجب هيجان، افزايش فشار خون، خستگی، افسردگی، سر درد ميگرنی، اختلالات تنفسی و عضلانی ، مسايل جنسی ، اشكال در خواب و ضايعات جلدی بشود. ضمنا افراد دچار استرس فاقد زندگی توام با شادی و خوشحالی هستند. مطالعات زيادی نشان داده است كه استرس علاوه بر افزايش توسعه عوارض AMI به 3 ـ 2 برابر، طول مدت بستری شدن و درمان اين بيماران را در بخش های مراقبت ويژه نيز بيشتر می كند ولی هنوز پزشكان به فاكتورهای روانی در تشخيص و درمان اين بيماران توجه خاصی مبذول نمی دارند. بسياری از محققين و متخصصين بيماریهای قلب و عروق شرح داده اند كه استرس يك عامل خطرناك برای بيماری های عروق كرونر از راه ايجاد آترواسكلرز می باشد. علاوه بر اين استرس مي تواند از راه اسپاسم عروق كرونر و فعال كردن سيستم آدرنرژيك توسعه AMI را به 2 برابر افزايش دهد كه اين عمل استرس به عنوان يك فاكتور مستقل به حساب مي آيد. بسياری از كلينسين ها به اين موضوع توجه ندارند كه فاكتورهای روانی و استرس در تشخيص و درمان بيماری AMI دخالت دارند و حتی نسبت استرس يا اختلالات روانی مانند هيجان، افسردگی يا مجموعه آن دو بيماری AMI بسيار بالا بوده و حتی تا 85 درصد مي رسد. در مطالعه ديگری كه در روی 39 بيمار مبتلا به ضايعات عروق كرونر ناشی از استرس های روانی به عمل آمده پيدا كردند كه 59 درصد اين بيماران دارای حركات غير طبيعی در جدار ميوكارد بوده و 83 درصد آن ها از ايسكمی ميوكارد بدون علامت رنج می بردند كه در آن ضربانات قلب پايين بوده و با ضربانات قلب ناشی از تمرينات بدنی كاملا متفاوت بود. در آزمايش تجربی نشان داده شد كه ايجاد تنگی نسبی عروق كرونر در حيوان مورد آزمايش و توليد و اضطراب به توسط كاهش جريان خون كرونر ( در حدود 35 درصد و به مدت 4 ـ 2 دقيقه ) پس از يك بحران اضطراب در حيوان، تغييرات مشخصی در ECG ظاهر گشت و تغييرات قطعه ST در طرفی كه تنگی برقرار شده بود نمايان گرديد. در مطالعات بعدی نشان داده شد كه در بيماران تحت استرس، عوارض قلبی عروقی 3 ـ 2 بار بيشتر از بيماران بدون استرس بروز می كند كه برخی از دانشمندان مرگ و مير اين بيماران را نيز تا اين حد مي دانند.
طبق آمار به دست آمده از بيماران مبتلا به Ami همراه با استرس، آريتمی قلبی شايع ترين عارضه ای است كه به طور مشخص در آن ها ديده مي شود. البته عوارض ديگری مانند نارسايی قلبی، پريكارديت، طولانی شدن درد سينه و شوك كارديوژنيك در اين مبتلايان اتفاق مي افتد. مرگ ناشی از اين عوارض در بيماران با استرس نيز بالاتر است. به علاوه در طول استرس حاد، تغييرات هموديناميك و اختلال عملكرد آندوتليال مي توانند باعث تشديد Ami در محل پارگی ضايعه شده و مرگ را باعث شوند. نكته جالب ديگر آن كه بيماران دچار استرس اغلب جوانان زير 45 ساله بوده و ظاهرا افراد مسن بيشتر از نظر ضايعه ارگانيك و بدنی نسبت به فونكسيون روانی مورد توجه مي باشند كه جدا كردن اين دو هم به مطالعات دقيق تری نيازمند است. بدين ترتيب روشن مي شود كه استرس نه تنها نقشی به عنوان فاكتور خطرناك برای بيماری عروق كرونر بازی می كند، بلكه همچنين يك عامل پيش گويی كننده مستقلی است كه می تواند عوارض و مرگ و مير را در بيماران مبتلا به Ami افزايش دهد. بنابر اين د ر مورد استرس نيز مانند ساير فاكتورهايی تشخيص بالينی از قبيل افزايش فشار خون و ديابت قندی احتياج به مراقبت و كنترل بيشتری است و اگر چنين عمل شود عوارض Ami و مرگ و مير در طول مراقبت های شديد پزشكی كاهش می يابد.